Sinds begin 2025 werkt het Mechelse stadsarchief in Depot Rato aan het ordenen, conserveren en toegankelijk maken van de archieven van de gemeenten Heffen, Hombeek, Leest, Muizen en Walem. Dit project zorgt ervoor dat deze archieven – vaak jarenlang ontoegankelijk – opnieuw raadpleegbaar worden voor onderzoekers, erfgoedverenigingen en inwoners. De aanpak verloopt in verschillende fases. In 2027 wordt het laatste dorpsarchief afgerond. Zo krijgt het lokale verleden van de dorpen een duurzaam bewaard en toegankelijk plekje in Mechelen.

De archieven van de dorpen hebben een bewogen geschiedenis achter de rug. Sinds de fusie met Mechelen verhuisden ze meerdere malen: van de oude gemeentehuizen naar het Rode Kruisplein, het Douaneplein, Depot Rato en de voormalige stadsmagazijnen in de Grote Nieuwendijkstraat. De duurzame bewaring was niet gegarandeerd. Daarom startte de Dijlestad een project om dit erfgoed te redden.

De archieven van gemeenten bevatten waardevolle documenten zoals gemeenteraadsnotulen of de registers van de Burgerlijke Stand, maar je vindt er ook dossiers over belangrijke gebeurtenissen zoals oorlogen, rampen, feesten, enz. Ook de dossiers over het bouwen/verbouwen van gemeentehuizen, kerken, pastorijen of scholen bevatten vaak schatten aan informatie. Op enkele belangrijke in het Hof van Habsburg bewaarde, deelbestanden na – zoals o.a. de notulen van het schepencollege en de gemeenteraad, bouwvergunningen – was het grootste deel van die archieven nog niet toegankelijk voor het publiek.

“De geschiedenis van onze dorpen maakt integraal deel uit van het Mechelse erfgoed. Het zou zonde zijn om al deze informatie verloren te laten gaan. Deze documenten zijn tastbare sporen van het lokale leven in onze dorpen. Te lang bleven ze verborgen in dozen en in ontoegankelijke ruimtes. Nu geven we ze de zorg die ze verdienen en maken we ze stap voor stap opnieuw bruikbaar en toegankelijk. Zo brengen we het verleden van onze dorpen opnieuw tot leven en ontsluiten we de informatie voor historisch onderzoek”, klinkt het bij Greet Geypen, schepen van Erfgoed.

Hulp van vrijwilligers

Om de archieven van de voormalige dorpen duurzaam te bewaren én toegankelijk te maken, wordt er in drie fases gewerkt. In een eerste fase die reeds achter de rug is, werden de vervuilde en deels beschimmelde archieven professioneel gereinigd en veilig overgebracht naar Depot Rato. In fase twee – die momenteel loopt – worden daar de stukken geklasseerd, verpakt in zuurvrije dozen en geregistreerd. Dat gebeurt met hulp van een enthousiast team van vrijwilligers.

“Het zijn telkens intensieve werksessies van twee halve dagen per week, met de continue begeleiding van een archivaris of een archiefmedewerker. Voortdurend de inhoud van de stukken interpreteren en de klasseerregels goed toepassen vraagt immers direct beschikbare vakkennis op de werkvloer. Deze intensieve manier van werken met vrijwilligers is vrij nieuw, ook binnen de Vlaamse archiefsector. Ik ben de vrijwilligers dan ook heel dankbaar voor hun inzet en enthousiasme”, aldus Greet Geypen.

Walem bijt de spits af

Sinds februari 2025 werkt het Stadsarchief aan het archief van Walem, het eerste van de vijf dorpsarchieven die onder handen worden genomen. Tijdens de zomermaanden wordt grotendeels verder gewerkt, zodat dit archief omstreeks september/oktober afgerond is.

Met de verworven kennis en ervaring zal het verwerken van de archieven van de andere dorpen – Hombeek, Heffen, Leest en Muizen – vermoedelijk sneller verlopen. Volgens de voorlopige planning volgen Muizen in de tweede helft van 2025, Hombeek en Leest in 2026, en sluit Heffen in 2027 het project af, samen met de opstart van de derde en laatste fase: de volledige inventarisatie en ontsluiting voor het publiek.

De beschrijvingen van de documenten worden ook ingevoerd in de databank van het Stadsarchief. Zo kunnen ze uiteindelijk ook digitaal doorzoekbaar worden en publiek geraadpleegd worden door iedereen die interesse heeft in de geschiedenis van zijn dorp