De stad Mechelen vernieuwt haar erfgoedbeleid en kiest voor een heldere focus op het tijdsgewricht waarbij vrouwen vanuit Mechelen een unieke leidinggevende rol speelden in Europese geschiedenis. In de periode van 1477 – 1567 stonden krachtige figuren in onze stad aan het roer van het politieke, maatschappelijke en culturele gebeuren. Als landvoogdessen bestuurden ze de Lage Landen, het meest welvarende kerngebied van het Bourgondische en later Habsburgse rijk. Ze runden vanuit onze stad – meer bepaald vanuit het hof van Kamerijk – een opleidingsinstituut van vrouwelijk hoogadellijk talent vanuit heel Europa. De vrouwen die in Mechelen werden opgeleid, zullen een opvallende rol spelen op ons continent, vaak in leidinggevende topposities, waarbij het Mechelse netwerk hen altijd dienstig bleef. Dit tijdsgewricht en het Mechelse vrouwelijke leiderschap nemen een bijzondere plaats in de Europese geschiedenis in.

Deze periode valt samen met de absolute hoogtij van onze stad. Dankzij het Hof van Margareta en de aanwezigheid van de Grote Raad waren we de hoofdstad van de Lage Landen. Het leiderschap bracht kunst en wetenschap maar ook nieuwe maatschappelijke ideeën naar onze stad. We waren de avant-garde stad van het humanisme, brachten de renaissance benoorden de Alpen en gaven leiding in een tijd van grote maatschappelijke en religieuze beroering. Tenslotte was Mechelen ook kroongetuige en onlosmakelijk verbonden met de spectaculaire overgang van de Bourgondische naar de Habsburgse tijd, twee dynastieën die Europa hebben vormgegeven.

Deze unieke Europese periode van vrouwelijk leiderschap plaatsen we centraal in ons stadsmuseum. In het licht hiervan heeft Museum Hof van Busleyden recent een uitzonderlijk kinderportret verworven van een jonge Habsburgse prinses, hoogstwaarschijnlijk Maria van Hongarije. Het schilderij vormt het startschot voor een ambitieus erfgoedverhaal.

In de komende jaren zal de stad haar erfgoed-, toerisme- en museumbeleid expliciet ophangen aan dit tijdsgewricht en aan het vrouwelijke leiderschap dat toen onze stad bepaalde en Europa mee vorm gaf. De drie landvoogdessen staan daarbij centraal: Margareta van Oostenrijk, Maria van Hongarije en Margareta van Parma. Samen met Margareta van York, de Engelse prinses, vormen zij de spil van een Mechels verhaal waarin vrouwen de hoofdrol spelen. Hun politieke invloed, humanistische visie en culturele erfenis zijn onlosmakelijk verbonden met de stad, en toch zijn hun verhalen tot op vandaag onderbelicht gebleven.

Vrouwen in de hoofdrol

Ook andere belangrijke vrouwen, zoals Isabelle en Eleonora van Oostenrijk (beide toekomstige koninginnen van Portugal, Frankrijk, Denemarken, Zweden en Noorwegen) en Anna Boleyn, brachten hun jeugdjaren door in Mechelen. Het Hof van Kamerijk en het Hof van Savoye (respectievelijk Stadsschouwburg en gerechtsgebouw) werden zo bakens van opvoeding, diplomatie en macht — met vrouwen in de hoofdrol.

“Als je de geschiedenis van Mechelen bekijkt, zie je meteen hoe uitzonderlijk hun rol hier was. Zij waren geen figuranten in de geschiedenis, maar hoofdpersonages. Mechelen was ooit het kloppend hart van het Bourgondische rijk en vrouwen speelden een hoofdrol in de overgang naar de Habsburgse tijd. Die geschiedenis en de toonaangevende rol die onze stad daarbij speelde moeten we zichtbaar en voelbaar maken voor iedereen die hier woont of ons bezoekt.”, klinkt het bij burgemeester Bart Somers.

“We belichten de komende jaren een onderbelicht en historisch verhaal. De verhalen van Margareta van Oostenrijk, Maria van Hongarije en Margareta van Parma, zullen de rode draad vormen in ons erfgoedverhaal. Ze hebben allen een link met Mechelen. De hoogtijd van onze stadsgeschiedenis is niet historisch correct te vertellen zonder focus op de vrouwelijke machtsfiguren. Mechelen speelde een opvallende Europese rol in een tijd van grote maatschappelijke, politieke, dynastieke, culturele en wetenschappelijke transitie en in dat tijdsgewricht speelden sterke vrouwen, veel meer dan tot nu toe belicht, een hoofdrol. Deze heroriëntatie van het erfgoedverhaal is een scherpe focus die onze collecties, tentoonstellingen en erfgoedprojecten richting geeft”, zegt schepen van Erfgoed Greet Geypen.

Uitzonderlijk kinderportret

In het licht van deze hernieuwde visie heeft Museum Hof van Busleyden recent een uitzonderlijk kinderportret verworven van een jonge Habsburgse prinses, hoogstwaarschijnlijk Maria van Hongarije. Dit topstuk werd aangekocht bij een Londense kunsthandelaar en keert na een tijdelijke uitleen in 2021 voor de tentoonstelling ‘Kinderen van de Renaissance’ definitief terug naar Mechelen.

Het schilderij is toegeschreven aan de Meester van de Magdalenalegende, een anonieme schilder die in de Zuidelijke Nederlanden werkte rond 1500 en bekendstaat om zijn portretten van de Habsburgse familie waaronder ook Filips de Schone en Margareta van Oostenrijk. De datering en stijl wijzen op een band met het hof van Margareta van Oostenrijk in Mechelen, waar Maria werd opgevoed. Recent onderzoek suggereert zelfs dat Margareta dit portret zelf bestelde vanuit haar residentie in het Hof van Savoye.

Band met Mechelen

Het waardevolle portret dat Museum Hof van Busleyden nu aan zijn collectie toevoegt, toont een jong meisje. Haar rijkelijke kledij en opvallende juwelen duiden erop dat ze behoort tot het Bourgondisch-Habsburgse vorstenhuis. Op basis van fysieke gelijkenissen wordt door kunsthistorici aangenomen dat het om Maria van Hongarije gaat, de dochter van Filips de Schone en Johanna van Castilië. Net als haar broer Karel V wordt ze in Mechelen opgevoed door haar tante Margareta van Oostenrijk, hier vlakbij, aan het Hof van Savoye. Haar band met onze stad is dan ook onmiskenbaar.

“Dat we dit portret naar Mechelen kunnen halen, voelt bijna als een thuiskomst. Maria van Hongarije groeide op in onze stad, maar raakte uit het collectieve geheugen. Nu krijgt ze haar plek terug. Erfgoed wordt pas relevant als het ook vertelt wat vergeten dreigde te worden. Bezoekers zullen geprikkeld worden om te ontdekken wie zij was, en wat Mechelen voor haar betekende. We willen dat de Mechelaar trots kan zijn op dit erfgoed — omdat het van ons allemaal is”, zegt Greet Geypen.

Onderhandelde aankoop

Dat dit uitzonderlijke portret vandaag in Mechelse handen is, is geen toeval. Het museum kon het werk verwerven dankzij een onderhandelde aankoop, buiten het veilingcircuit, waarbij het niet hoefde op te bieden tegen internationale musea of privéverzamelaars.

Die unieke kans kwam er enkel dankzij het vertrouwen dat Museum Hof van Busleyden de voorbije jaren heeft opgebouwd in de internationale kunstwereld. Dankzij samenwerkingen met topinstellingen als het Louvre, het Kunsthistorisches Museum en het Prado, wordt Mechelen erkend als een betrouwbare en inhoudelijk sterke partner — en dat opent deuren, ook bij prestigieuze kunsthandelaars en collecties.

De aankoop van het werk gebeurde via een onderhandelde aankoop buiten het veilingcircuit. De oorspronkelijke vraagprijs van € 504.000 werd na overleg verlaagd naar € 431.000, met een totale kostprijs van € 460.000 inclusief btw en transport. De Vrienden van het Museum Hof van Busleyden dragen bij met een bedrag van € 7.500.

Focustentoonstelling

“De verwerving van dit schilderij – een portret van Maria van Hongarije als kind – is veel meer dan een museale aanwinst. Het is een tastbaar ankerpunt voor een nieuwe manier van kijken naar het verleden, maar dat in de geschiedenisboeken zelden de voorpagina haalde. Het gaat niet zomaar om een schilderij, maar om een stukje Mechelse geschiedenis dat terug thuis komt. In het portret zie je niet alleen een prinses, maar ook het politieke en culturele weefsel van onze stad in de 16de eeuw. Kunst heeft de kracht om verhalen te vertellen, en dit is er één dat Mechelen met trots kan blijven uitdragen”, aldus Bart Somers.

Bezoekers zullen het unieke kinderportret eerst kunnen ontdekken in een kleine focustentoonstelling die gericht is op dit ene werk. Nadien zal het topstuk verhuizen naar de vaste opstelling van het museum, waar het een blijvende plek krijgt.

Culturele noodzaak

“De aankoop van dit werk is een belangrijke opportuniteit. Het versterkt de eigen collectie met een zeldzaam topstuk dat inhoudelijk perfect past binnen de toekomstvisie van het museum. Het sluit bovendien aan bij het advies van de Vlaamse beoordelingscommissie, die aanstuurt op een sterkere aanwezigheid van topstukken als voorwaarde voor landelijke erkenning. Die erkenning opent perspectieven op substantiële structurele ondersteuning door de Vlaamse overheid”, zegt Bart Somers.

“Met deze aankoop herwinnen we een stukje Mechelse geschiedenis. Maria van Hongarije is een van de drie landvoogdessen die in onze stad woonden of opgroeiden, maar nog te weinig aandacht kregen. Het portret geeft een gezicht aan een veel te onderbelicht hoofdstuk in de geschiedenis van Europa. Het museum zet met dit werk de toon voor de toekomst: met topstukken die ook internationale musea willen, maar die in Mechelen thuishoren. Door dit portret op te nemen in onze collectie, geven we richting aan ons erfgoedbeleid voor de komende jaren”, besluit Greet Geypen.