Het Stadsarchief Mechelen heeft recent de Verzameling Schoeffer, een van de meest gerespecteerde en waardevolle verzamelingen uit haar iconografische collectie, laten conserveren. De collectie bestaat uit meer dan 500 aquarellen. Dankzij een grondige behandeling door restauratrice Serafien Hulpiau zijn deze topstukken uit het Mechelse Stadsarchief nu opnieuw klaar voor de toekomst.
De Verzameling Schoeffer is een collectie van 508 aquarellen die bewaard wordt in het Stadsarchief Mechelen. De verzameling is samengesteld door kanunnik Jan Schoeffer (1804-1877), een historicus en archivaris van het aartsbisdom Mechelen. Hij gaf in de periode 1830-1850 opdracht aan verschillende kunstenaars om stadsgezichten en gebouwen in en rond Mechelen visueel vast te leggen.
Zeldzaam visueel beeld van Mechelen
“De aquarellen documenteren de architectuur en het stadsbeeld van Mechelen en bevatten gedetailleerde weergaven van historische gebouwen, kerken, kloosters en stadsgezichten. Ze zijn historisch en artistiek waardevol omdat ze een zeldzaam visueel beeld geven van het Mechelen uit vroegere tijden. Veel van wat wordt afgebeeld bestaat vandaag niet meer, door latere verbouwingen, sloop of oorlogsschade. Denk bijvoorbeeld aan de verwoestingen tijdens de Tachtigjarige Oorlog of bij de Duitse bombardementen in 1914. De Verzameling Schoeffer is daardoor een van de weinige visuele bronnen die nog tonen hoe Mechelen er uitzag tussen grofweg 1250 en 1850. De collectie helpt bij restauratie- en reconstructieprojecten van historische gebouwen, omdat de tekeningen vaak gedetailleerd de originele staat tonen”, zegt Greet Geypen, schepen van Erfgoed.
Waardevolle kunstwerken
De verzameling bevat 340 werken van de bekende Mechelse kunstenaar Jan Baptist De Noter (1786-1855), die een eigen herkenbare stijl had. Zijn gedetailleerde stadsgezichten en aquarellen worden als waardevolle kunstwerken beschouwd. Ook de kunstenaars Arnold-Frans Van den Eynde en zijn zoon Auguste Van den Eynde leverden bijdragen, wat de collectie divers maakt. Schoeffer schilderde ook zelf enkele werken, hoewel van mindere kwaliteit.
Sommige tekeningen hebben een exacte datering, en tonen een gebeurtenis waar De Noter zelf bij aanwezig was, zoals de afbraak van het oude Onze-Lieve-Vrouwegasthuis. Echter, het merendeel van de gebouwen die de kunstenaars schilderden, hebben ze nooit gekend. Ze baseerden zich op oude stadsplannen, schilderijen, tekeningen en prenten, die vandaag vaak verloren zijn gegaan.
Minutieus behandelplan
Na Schoeffers dood werd de collectie in 1878 door de stad Mechelen aangekocht voor 2.490 frank en wordt sindsdien bewaard in het Stadsarchief. De collectie werd oorspronkelijk in albums gebonden, maar na de Tweede Wereldoorlog werden de tekeningen los in passe-partouts geplaatst om ze beter te kunnen raadplegen.
De toestand van de collectie was niet optimaal. De werken zaten nog steeds gemonteerd in verzuurde passe-partouts en mappen, wat geleid had tot verkleuring en degradatie van het papier.
“Dankzij een minutieus behandelplan werden alle werken losgemaakt, droog gereinigd en ontdaan van lijmresten en scheurtjes. Ze zijn nu opnieuw verpakt in zuurvrije mappen met ondersteuningskarton, zodat ze optimaal bewaard kunnen worden en veilig raadpleegbaar zijn in de leeszaal van het stadsarchief”, weet de schepen van Erfgoed.
“Papier is een kwetsbaar medium, zeker wanneer het zo oud is. Terwijl je zo’n blad in handen hebt, voel je je verbonden met het Mechelen van minstens 200 jaar geleden”, zegt restauratrice Serafien Hulpiau. “Als restaurator probeer ik dat moment vast te houden én door te geven aan toekomstige generaties. Voor mij is het een eer om aan zo’n unieke en rijke collectie te mogen werken. Bij deze collectie was het belangrijk om elke tekening met de grootste zorg en zachtheid te behandelen. Het verwijderen van oude passe-partouts, het stabiliseren van scheurtjes en het reinigen zonder de originele kleuren aan te tasten, vraagt veel geduld en precisie. Maar als je ziet hoe deze werken weer tot leven komen, weet je waarom het de moeite loont.”
Venster op het verleden
Een collectie zoals deze wordt alleen al door de omvang niet permanent tentoongesteld, maar is vooral beschikbaar voor studie en publicaties. Afzonderlijk belanden ze wel regelmatig in tentoonstellingen of worden ingezet bij erfgoedprojecten. Om het publiek zoveel mogelijk te kunnen laten kennis nemen en genieten van de aquarellen zijn ze digitaal raadpleegbaar via de Regionale Beeldbank (https://www.regionalebeeldbank.be). Er wordt naar gestreefd om de aquarellen een prominente plaats te laten krijgen in het kader van de geschiedenis van Mechelen en of er manieren gevonden kunnen worden om de werken in de loop van de volgende jaren toch tentoon te stellen.
“De Verzameling Schoeffer is niet zomaar een kunstcollectie. Het is een venster op het verleden van Mechelen – een visuele tijdcapsule waarin onze stad letterlijk werd vastgelegd. Dat maakt deze collectie zo waardevol voor historici, onderzoekers en erfgoedliefhebbers. Elk stadszicht, elk gebouw dat werd afgebeeld, is een stukje identiteitskaart van Mechelen. Het zijn stille getuigen van een stad in volle verandering. En dat maakt ze vandaag nog altijd ontzettend relevant”, aldus Greet Geypen.
De investering in deze restauratie is ook een investering in duurzame bewaring. Eerder werden al nieuwe ladekasten aangekocht, zodat licht, stof en temperatuur optimaal gereguleerd kunnen worden in het erfgoeddepot. Samen met de zuurvrije materialen draagt dit bij aan een conservering op lange termijn.